ارگونومی چیست و چرا در محیط‌های کاری اهمیت دارد؟

ارگونومی چیست به زبان ساده، هنر طراحی محیط و ابزار کار بر اساس ویژگی‌های جسمی و ذهنی انسان است. در محیط‌های اداری، این علم نقشی کلیدی در کاهش آسیب‌های جسمی، افزایش بهره‌وری و رضایت کارکنان ایفا می‌کند.
وقتی فضای کاری متناسب با توانایی‌ها، اندازه بدن، عادت‌های حرکتی و نیازهای روانی افراد طراحی شود، نتیجه چیزی نیست جز عملکرد بهتر، تمرکز بالاتر و احساس رفاه بیشتر در محل کار.

۱. مزایای ارگونومی در محل کار

کاهش آسیب‌های جسمی بلندمدت

نشستن‌های طولانی، میزهای نامناسب یا صندلی‌های بدون پشتیبانی، در طول زمان به ستون فقرات، گردن و مفاصل آسیب وارد می‌کنند. ارگونومی با اصلاح وضعیت بدن و بهینه‌سازی تجهیزات، از بروز این مشکلات جلوگیری می‌کند.

 ارتقاء عملکرد روزانه

وقتی افراد در شرایط فیزیکی مطلوبی کار می‌کنند، تمرکزشان افزایش یافته و بازده کاری آن‌ها نیز به‌صورت طبیعی رشد می‌کند. تجهیزات ارگونومیک، خستگی ذهنی و جسمی را به حداقل می‌رسانند و فضای کار را به محیطی پویا تبدیل می‌کنند.

 افزایش رضایت شغلی

کارمندانی که حس کنند شرکت به سلامت آن‌ها اهمیت می‌دهد، ارتباط عاطفی بیشتری با مجموعه برقرار کرده و وفاداری بیشتری از خود نشان می‌دهند. ارگونومی، بخشی از فرهنگ سازمانی سلامت‌محور است.

 کاهش هزینه‌های درمان و غیبت

با کاهش آسیب‌های جسمی، هزینه‌های درمانی ناشی از بیماری‌های شغلی نیز کاهش می‌یابد. همچنین، تعداد روزهای غیبت از کار کم شده و شرکت بهره‌وری بالاتری تجربه خواهد کرد.

۲. ویژگی‌های یک فضای کاری ارگونومیک

 صندلی اداری استاندارد

• دارای پشتی قابل تنظیم که گودی کمر را پوشش دهد.

• ارتفاع قابل تنظیم متناسب با قد فرد.

• دسته‌هایی که فشار را از روی شانه و آرنج کاهش دهند.

• نشیمنگاه با تراکم مناسب که خون‌رسانی به پاها را مختل نکند.

 میز و نمایشگر مناسب

• ارتفاع میز باید طوری باشد که بازوها بدون کشش روی آن قرار گیرند.

• مانیتور باید در سطح دید مستقیم قرار گیرد، به‌طوری‌که کاربر برای دیدن آن، مجبور به خم‌کردن سر نباشد.

• فاصله مناسب مانیتور از چشم، حدود ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر است.

 لوازم جانبی ارگونومیک

• صفحه‌کلید و موس باید نزدیک و در راستای بدن باشند تا از چرخش‌های مضر جلوگیری شود.

• استفاده از پد زیر مچ برای جلوگیری از فشار روی اعصاب دست.

• موس‌هایی با طراحی منحنی یا عمودی برای کاهش فشار به مچ.

 نورپردازی استاندارد

نور طبیعی یا مصنوعی باید به‌گونه‌ای باشد که بدون تابش مستقیم به صفحه نمایش، روشنایی کافی برای فعالیت را فراهم کند. استفاده از چراغ‌های رومیزی قابل تنظیم می‌تواند خستگی چشم را کاهش دهد.

۳. میزهای ارگونومیک؛ ستون فقرات عملکرد در محیط‌های اداری

این میزها در دو نوع عمده وجود دارند:

 میزهای قابل تنظیم (Sit-Stand)

این مدل‌ها به کاربران امکان می‌دهند در طول روز، به‌تناوب بین نشستن و ایستادن تغییر وضعیت دهند. این تغییر وضعیت گردش خون را افزایش داده، خستگی عضلات را کاهش می‌دهد و سلامت عمومی بدن را بهبود می‌بخشد.

 میزهای فیکس‌شده با ابعاد بهینه

اگر فضای شرکت اجازه استفاده از میزهای متحرک را نمی‌دهد، میزهایی با ارتفاع و عمق استاندارد، که فضای کافی برای آرنج، وسایل جانبی و جای پا فراهم کنند، انتخابی قابل‌اعتماد هستند.

۴. نکاتی برای چیدمان ارگونومیک محیط اداری

• فایل‌ها، ابزار نوشتاری و وسایل پرکاربرد باید در دسترس مستقیم قرار گیرند.

• استفاده از نگهدارنده اسناد یا پایه مانیتور به کاهش چرخش گردن کمک می‌کند.

• اضافه‌کردن زیرپایی برای افراد کوتاه‌قد مانع از فشار به ران‌ها می‌شود.

• فاصله بین میز و دیوار یا دیگر تجهیزات باید به گونه‌ای باشد که آزادی حرکت حفظ شود.

۵. نقش آموزش در پیاده‌سازی ارگونومی

ارگونومی چیست؟ ارگونومی فقط به تهیه ابزارهای استاندارد محدود نمی‌شود. مهم‌تر از آن، آموزش صحیح کارکنان برای استفاده از این تجهیزات است.
شرکت‌هایی که جلسات آشنایی با نحوه‌ی صحیح نشستن، تنظیم صندلی، رعایت فواصل، حرکات کششی در طول روز و نگه‌داری اصولی از بدن را برگزار می‌کنند، معمولاً شاهد کاهش چشمگیر آسیب‌های شغلی هستند.

۶. استانداردهای بین‌المللی در ارگونومی تجهیزات اداری

در طراحی تجهیزات اداری ارگونومیک، باید به استانداردهای جهانی مانند ISO 9241 یا ANSI/HFES 100 توجه کرد. این دستورالعمل‌ها پارامترهایی چون ارتفاع میز، عمق نشیمن، زوایای دسته صندلی، فاصله مانیتور از چشم و نورپردازی را مشخص می‌کنند.

۷. تجهیزات جانبی برای ارتقاء ارگونومی

۸. تکنولوژی‌های نوین در خدمت ارگونومی

در سال‌های اخیر، فناوری‌های جدید مانند:

• حسگرهای تنظیم وضعیت نشستن

• صندلی‌های هوشمند با قابلیت تحلیل نحوه نشستن

• اپلیکیشن‌های هشدار‌دهنده برای استراحت دادن به چشم و بدن

وارد حوزه ارگونومی شده‌اند و تحولی در طراحی محیط‌های کاری ایجاد کرده‌اند. استفاده از این ابزارها می‌تواند همگام با رشد فناوری، سطح سلامت محیط کار را ارتقاء دهد.

 نتیجه‌گیری

ارگونومی نه یک گزینه، بلکه یک الزام در فضای کاری مدرن است. طراحی دقیق فضا و تجهیزات بر اساس ویژگی‌های انسانی، ضامن سلامت، بهره‌وری، و رضایت شغلی کارکنان است.

با رعایت اصول ارگونومی در چیدمان فیزیکی، تهیه تجهیزات مناسب و آموزش نحوه‌ی صحیح استفاده، شرکت‌ها می‌توانند محیطی سالم‌تر، کارآمدتر و حرفه‌ای‌تر بسازند.